Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗ

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗ – KARAGIOZIS: Traditional Greek shadow theatre – KARAGIOZIS: DAS GRIECHISCHE SCHATTENTHEATER.

KARAGIOZIS: Museum of Shadow Theatre (Karagiozis)

The Greek Theater of Shadows - Karagiozis

.

KARAGIOZIS - DAS GRIECHISCHE SCHATTENTHEATER.

.

Αγαπητοί επισκέπτες,

Κατ’ αρχήν σας ευχαριστώ που επισκεφτήκατε τον διαδυκτιακό μου τόπο.

.

Πέραν από τα links για το θέμα στην Αγγλική και Γερμανική γλώσσα θα βρείτε στο τέλος του άρθρου μερικές συνδέσεις, (links), σε θέατρα σκιών και στο Μουσείο Καραγκιόζη του Ευγένιου Σπαθάρη κ.α.

.
.
Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗ

.
Η γέννηση του πασίγνωστου λαϊκού μας ήρωα του ελληνικού θεάτρου σκιών, του αγαπημένου μας Καραγκιόζη, δεν είναι απόλυτα εξακριβωμένη και έχουν διατυπωθεί πολλές απόψεις πάνω στο θέμα αυτό.

.

Η ιστορία της δημιουργίας του βασίζεται σε προφορικές παραδόσεις από τις οποίες η πιο διαδεδομένη αναφέρεται στον γνωστό θρύλο του Καραγκιόζη και του Χατζηαβάτη που ζούσαν στην Προύσα.

.

Ο Χατζηαβάτης ήταν εργολάβος οικοδομών και είχε αναλάβει να χτίσει το σαράϊ του πασά της Προύσας. Πήρε στο γιαπί εργάτες και αρχιμάστορα έβαλε τον Καραγκιόζη που ήταν μαραγκός, μα είχε μυαλό πρωτομάστορα.
Ο πασάς είδε ότι το σαράϊ αργούσε να τελειώσει κι εφοβέρισε τον Χατζηαβάτη πως θα τον θανατώσει. Ο Χατζηαβάτης φοβήθηκε και φανέρωσε στον πασά ότι φταίχτης ήταν ο Καραγκιόζης που έλεγε αστεία στους μαστόρους και γελούσαν.
Ο πασάς φοβέρισε και τον Καραγκιόζη αλλά εκείνος εξακολούθησε να αστειεύεται. Ετσι ο πασάς τον θανάτωσε.
Ολοι αγανάχτησαν με τον άδικο σκοτωμό του Καραγκιόζη κι ο πασάς για να ημερέψει τον λαό έχτισε ένα ωραίο μνημείο στην Προύσα κι έθαψε εκεί τον Καραγκιόζη με μεγάλες τιμές. Η αδικία όμως αυτή κόστισε πολύ στον πασά κι αρρώστησε βαριά.
Οι άλλοι αγάδες για να διασκεδάσουν τον πασά έφεραν τον Χατζηαβάτη στο σαράϊ να του λέει τα χωρατά του Καραγκιόζη.

Μια μέρα ο Χατζηαβάτης έκοψε έναν χάρτινο Καραγκιόζη, τέντωσε ένα πανί που το φώτισε κι έδωσε παράσταση Καραγκιόζη.
Ο πασάς ευχαριστήθηκε τόσο που του έδωσε άδεια να παίζει παραστάσεις όπου θέλει. Λέγεται, λοιπόν, πως έτσι δημιουργήθηκε ο Καραγκιόζης.
.

Υπάρχει όμως και ακόμα ένας θρύλος για τον Καραγκιόζη που αναφέρεται στην ιστορία ενός έλληνα από την Υδρα, του Γ. Μαυρομάτη και τοποθετείται χρονολογικά περίπου τον 18ο αιώνα. Ο Μαυρομάτης, λέγεται ότι ήλθε στην Τουρκία από την Κίνα με το θέατρο σκιών του.

Αποφασίζοντας να εγκατασταθεί πλέον μόνιμα στην Πόλη, προσάρμοσε τόσο τη ζωή του όσο και το θέατρό του στα ήθη των τούρκων.

.

Ετσι, ωνόμασε τον πρωταγωνιστή του Καραγκιόζ, προέκταση στα ελληνικά Καραγκιόζης, που στα τούρκικα σημαίνει μαυρομάτης. Ο Μαυρομάτης πέθανε στην Τουρκία και πληροφορίες αναφέρουν ότι είχε βοηθό του τον Γιάννη Μπράχαλη, τον πρώτο καλλιτέχνη του είδους που έφερε τον Καραγκιόζη στην Ελλάδα.

Οι πρώτες ιστορικά βεβαιωμένες πληροφορίες για το θέατρο του Καραγκιόζη εντοπίζονται στα μέσα του 17ου αιώνα και μας τον παρουσιάζουν να εκφράζει εικόνες από την ζωή των Τούρκων.

.

Πολλοί υποστήριξαν ότι ο Καραγκιόζης μας ήταν τούρκικο θέατρο, όμως, όποιος γνωρίζει τον πνευματικό χαρακτήρα των λαών που ζούσαν μέσα στην τουρκική αυτοκρατορία, δύσκολο να φαντασθεί τούρκο, ή εβραίο ή αρμένη για δημιουργό του Καραγκιόζη και μάλιστα εμπνευσμένο από τη ζωή δυο ελλήνων: του Χατζηαβάτη και του Μαυρομάτη.

.

Απλώς, η εντύπωση δημιουργήθηκε γιατί, μετά την εμφάνιση του Καραγκιόζη, η τουρκική κυριαρχία απλώθηκε σ'όλες τις χώρες της Βυζαντινής αυτοκρατορίας και επόμενο ήταν το θέατρο σκιών να πάρει μορφή και έκφραση σύμφωνα με τις νέες κοινωνικές συνθήκες, δηλαδή, οθωμανική.

Ηταν, επομένως, λογικό οι ακόλουθοι τέσσερεις σχεδόν αιώνες της τουρκοκρατίας να έχουν σαν αποτέλεσμα να ξεχασθεί τόσο πολύ η ελληνικότητά του, ώστε οι περισσότεροι ερευνητές να χαρακτηρίζουν τον Καραγκιόζη σαν τούρκικο θέατρο σκιών.

Παρουσίαζε την τούρκικη ζωή ο Καραγκιόζης επειδή μέσα στην τουρκοκρατία διαμορφώθηκε και προς τους Τούρκους κυρίως απευθυνόταν. Ηταν ανάγκη, επομένως, να καλυφθεί με τούρκικο όνομα ο κεντρικός του ήρωας, γιατί διαφορετικά ήταν αδύνατον να ελέγχει τα φαινόμενα και τους τύπους της τούρκικης κοινωνικής ζωής.

.

.
ΟΙ ΚΥΡΙΟΤΕΡΕΣ ΦΙΓΟΥΡΕΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΚΙΩΝ

.
Ο Καραγκιόζης: Είναι ο ιδανικός τύπος του φτωχού Έλληνα, του τόσο φτωχού που έχει πια απαρνηθεί κάθε ιδιωτική φροντίδα κι έχει εξυψωθεί σε εύθυμη φιλοσοφική θεώρηση της ζωής. Είναι αγαθός, σκληρός καμμιά φορά στ'αστεία του, αλλά καλόκαρδος στο βάθος. Γεμάτος τεμπελιά και αισιοδοξία, αλλά και γεμάτος διάθεση ν'ανακατεύεται σε όλα.

Τον ενδιαφέρει κάθε τι που γίνεται γύρω του, όλους τους πειράζει και τους κοροϊδεύει και προ πάντων τον ίδιο τον εαυτό του. Το χέρι του είναι εξαιρετικά ευκίνητο και υπερβολικά μακρύ, για σκηνικούς λόγους, για να μπορεί να ξύνει την πλάτη του και το κεφάλι του ή για να χειρονομεί.

Επίσης έχει συμβολική σημασία γιατί εκπροσωπεί το έξυπνο πνεύμα του. Καρπαζώνει προθυμότατα, δέρνει αλλά και δέρνεται. Είναι ευφυολόγος, ετοιμόλογος και αστείος, ποτέ όμως γελοίος. Δεν είναι ταπεινός, ούτε όταν δέρνεται. Το δέχεται κι αυτό σαν μια κακοτυχία του και σαν συνέπεια της κακοκεφαλιάς του, με την ίδια εύθυμη εγκαρτέρηση και το ίδιο ειρωνικό του κέφι.
.
ΑΓΛΑΪΑ: Η γυναίκα του Καραγκιόζη.
Σε παραστάσεις που ο σύζυγος της παντρολογιέται θεωρείται ότι είναι πεθαμένη. Σε μερικές παραστάσεις εμφανίζεται ατημέλητη, άσχημη και γλωσσοκοπάνα. Σε άλλες είναι η απλή γυναίκα που προσπαθεί να επιβιώσει και να φροντίσει την οικογένεια της.
.
ΚΟΛΛΗΤΗΡΗΣ: Ο πρωτότοκος γιος του Καραγκιόζη με τα ίδια φτωχικά μπαλωμένα ρούχα τα ξυπόλητα πόδια και την αιώνια πείνα.
Ο Μίμαρος τον έπλασε κατ’ εικόνα και ομοίωση του πατέρα του. Είναι αυθάδης, παμπόνηρος και λαμβάνει πολλές φορές μέρος στις ανδραγαθίες του πατέρα του ενώ μεταξύ τους υπάρχει μια σχέση με παράξενες συγκρούσεις.
.
ΣΚΟΡΠΙΟΣ: Ο δεύτερος γιος του Καραγκιόζη τον συναντάμε και με άλλο όνομα όπως κοπρίτης. Φωτοκόπια του μεγαλύτερου αδερφού του τόσο στην εμφάνιση όσο και στον χαρακτήρα.

Είναι υπερβολικά αυθάδης, υπερκινητικός και χρησιμοποιεί αστείες ατάκες. Υποδύεται τον κουτό ενώ αντίθετα είναι πανέξυπνος κι ετοιμόλογος, με αυτό τον τρόπο κερδίζει το γέλιο και την συμπάθεια του κοινού.
.
ΠΙΤΣΙΚΟΚΟΣ: Το μικρότερο μέλος της οικογένεια των Καραγκιοζοπουλαίων.
Μιλάει με μια αστεία μπεμπεδίστικη γλώσσα, με την ιδιαιτερότητα των μικρών παιδιών. Τον συναντάμε επίσης και με διαφορετικό όνομα όπως Μιριγκόκος.
.
ΣΤΑΥΡΑΚΑΣ: Δημιούργημα του Γιάννη Μώρου.
Τύπος βγαλμένος από την αθηναϊκή κοινωνία του 1900. Είναι ο κουτσαβάκης του ταβερνείου εκείνης της εποχής μιλάει μάγκικα με την χαρακτηριστική αργκό. Φοράει καβουράκι και στο μακρύ του χέρι κρατάει κομπολόι.

.
Είναι ψεύτης και καυχησιάρης, διηγείται ανύπαρκτες παλικαριές του, για να τον θαυμάζουν και να τον φοβούνται ενώ κατά βάθος είναι δειλός. Αργότερα στον μπερντέ προστέθηκαν κι άλλοι μάγκες της εποχής όπως ο Νώντας κι ο Κωτσαρίκος.
.
Ο Χατζηαβάτης: Ο τύπος του ραγιά που ζει ακόμα με την ανάμνηση της τουρκοκρατίας. Παμπόνηρος, ανήσυχος για όλα, αδύνατος, δειλός, κόλακας και γαλίφος, κυρίως απέναντι στους ισχυρούς. Προσποιείται τον μισοκακόμοιρο ενώ ο νους του δουλεύει και ειδικά στις βρωμοδουλειές. Από την άλλη πλευρά, εκπροσωπεί τον τύπο του βιοπαλαιστή αστού. Το επάγγελμά του είναι τελάλης, μεσίτης και ταχυδρόμος που εκτελεί παραγγελίες του μπέη και του πασά.
Ωστόσο είναι ευγενικός, αξιοπρεπής και αξιόπιστος. Οικογενειάρχης, αν και δεν παρουσιάζεται αυτό ποτέ στη σκηνή, είναι πιο μορφωμένος κοινωνικά από τον Καραγκιόζη και γνωρίζοντας καλύτερα τον κόσμο προσπαθεί πάντα να διορθώνει τον φίλο του ή να τον δασκαλεύει.
.
Ο Μπέης: Αντιπροσωπεύει τον εύπορο αστό και γενικά τον άνθρωπο της ανώτερης κοινωνικής τάξης.

Είναι καλός οικογενειάρχης, ηθικός και συνήθως δίνει παραγγελίες στον Χατζηαβάτη για διάφορες υποθέσεις του, χρησιμοποιώντας τον σαν τελάλη ή μεσίτη και ξεκινώντας μ'αυτόν τον τρόπο την πλοκή της υπόθεσης.

.

Ο Μορφονιός:

Ονομάζεται Ζαχαρίας, είναι νάνος με πελώριο κεφάλι και μακριά μύτη γι'αυτό μιλάει και μ'αυτή.

Είναι καλοαναθρεμμένος και πολύ λιγόψυχος, έτσι, όταν τον φοβερίζει ο Καραγκιόζης λιποθυμάει.

.
.
Ο Διονύσιος: Σατυρίζει τον τύπο του ξεπεσμένου αριστοκράτη από την Ζάκυνθο ή απλά του φαντασιόπληκτου ζακυνθινού που πιστεύει πως κατάγεται από αρχοντική και πλούσια οικογένεια.

.
Είναι όμως αξιοπρεπής, πολιτισμένος, αγαθός, ομιλητικός και εξαιρετικά γρήγορος στην ομιλία του όπως και οι συντοπίτες του.

Ειναι καλοντυμένος, φορά ψηλό καπέλο και παρασύρεται εύκολα στις κατεργαριές του φίλου του, Καραγκιόζη.
.
Ο Εβραίος:Το όνομά του είναι Σολομών ή Σολωμός, όπως τον αποκαλεί ο Καραγκιόζης.

Είναι χαρακτήρας εμπόρου της πόλης και συγκεκριμένα της Θεσσαλονίκης, αρκετά πλούσιος, πολύ τσιγγούνης, πονηρός και δειλός.

Σαν φιγούρα είναι πολύ ευχάριστη γιατί είναι δεμένος σε δυο μεριές και όταν χορεύει κουνιέται η μέση και το κεφάλι του σαν να είναι "ξεβιδωμένος", με αποτέλεσμα να γελάνε οι θεατές.
.
Μπαρμπα - Γιώργος: Εκπροσωπεί τον βουνίσιο έλληνα, τον γνήσιο ρουμελιώτη που ο χαρακτήρας του παρέμεινε αδιάφθορος μέσα στο πέρασμα του χρόνου.

Είναι τύπος αγαθός, ηθικός και δυνατός.

Καμαρώνει που είναι θείος του Καραγκιόζη και γι'αυτό του προσφέρει στοργικά την προστασία του.
.
Ο Πασάς: Είναι ο εκπρόσωπος της τούρκικης εξουσίας και την επισημότητά του την εκδηλώνει με το σοβαρό, αυστηρό ύφος του και με τον στόμφο της ομιλίας του.

Είναι επιβλητικός, με πλούσιο ντύσιμο και δεν τραγουδάει ποτέ όπως τα άλλα πρόσωπα του θιάσου επειδή θεωρείται αξιοσέβαστος.
.
Ο Βεληγκέκας: Αντιπροσωπεύει την εκτελεστική εξουσία της δημόσιας τάξης.

Είναι τουρκαλβανός στην καταγωγή, κουτός, απολίτιστος, λιγόλογος και μιλά άσχημα τα ελληνικά με ανάμικτες αρβανίτικες και τούρκικες εκφράσεις.
.
ΒΕΖΥΡΟΠΟΥΛΑ: Η κόρη του Βεζίρη με όλα τα αξιώματα που της αρμόζουν. Όμορφη κοπέλα με πλούσια φορεσιά.

Σε μερικές παραστάσεις εμφανίζεται πονηρή κι υποκρίτρια.
.
ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ: Ο στρατηλάτης Αλέξανδρος μεταβάλλεται σε ένα μυθολογικό ήρωα που συγκεντρώνει τα χαρακτηριστικά πολλών μυθικών προσώπων.

Είναι υπέροχος σε ήθος και δύναμη. Παρουσιάζεται στον ηπειρώτικο Καραγκιόζη και η παράδοση λέει ότι η παράσταση του θηρίου είναι παρμένη από το θρύλο του Αϊ Γιώργη και της βασιλοπούλας που ήταν αιχμάλωτη του δράκοντα. Επειδή ήταν αδύνατο να εμφανίσουν ένα άγιο στον μπερντέ χρησιμοποίησαν την μορφή ενός άλλου μυθικού ήρωα του Μέγα Αλέξανδρου.

Το ντύσιμο κι ο οπλισμός του, είναι ένα κράμα της πανοπλίας των πολεμιστών της αρχαιότητας και των ρωμαιοβυζαντινών χρόνων. Τυπικά χαρακτηριστικά η περικεφαλαία. ο θώρακας, ο χιτώνας, κνημίδες στα πόδια και σανδάλια με δεσίματα στα σφυρά. Στο ένα χέρι κρατάει μπροστά στο στήθος ασπίδα και στο άλλο το κινητό χέρι, ένα μακρύ ακόντιο με ένα σταυρό στην κορυφή.
Εμφανίζεται συχνά στην σκηνή σαν ο από μηχανής Θεός που θα δώσει λύση στα παθήματα των υπόλοιπων προσώπων του θεάτρου σκιών.

ΠΗΓΗ

GRUNDNIG Vassilis, Mathitis, Schueler.