Είναι σαφές ότι δεν υπάρχει μια ευρωπαϊκή κοινή γνώμη στην Ε.Ε. Αν εξαιρέσει κανείς τις βραδιές της Eurovision και του τελικού του Champions League, που προκαλούν κοινές ευρωπαϊκές αντιδράσεις σε όλη την Ευρώπη, τις υπόλοιπες μέρες του χρόνου οι πολίτες στην Ε.Ε. αναπτύσσουν κυρίως εθνικά αντανακλαστικά στην επικαιρότητα και προσδιορίζουν τα ενδιαφέροντα, τις ελπίδες και τους φόβους τους σε σχέση με όσα συμβαίνουν στη χώρα που ζουν.
Οι συστηματικές έρευνες του Ευρωβαρομέτρου αποδεικνύουν ότι οι διαθέσεις των Ευρωπαίων ακόμη και σε πανευρωπαϊκά ερεθίσματα (π.χ. οικονομική κρίση) καθορίζονται από εθνικές βιωματικές αντιλήψεις και καθορίζουν αντίστοιχες πολιτικές συμπεριφορές κυρίως σε εθνικό, αν όχι τοπικό επίπεδο.
Και όμως δίπλα μας, στη βαλκανική γειτονιά μας τα πράγματα εξελίσσονται διαφορετικά. Σε μια περιοχή που απέχει λίγες ώρες με το αυτοκίνητο από τη Θεσσαλονίκη και μία ώρα με το αεροπλάνο από το Μόναχο, μέσα σε ένα γεωγραφικό πολύγωνο που οριοθετείται από το Ζάγκρεμπ και τη Λιουμπλιάνα στα βόρεια, το Βουκουρέστι, την Κωνσταντινούπολη και τη Σόφια ανατολικά, το Βελιγράδι, τα Σκόπια και την Πρίστινα στα νότια και τα Τίρανα και το Σεράγεβο στα δυτικά, γεννιέται για πρώτη φορά στην ταραγμένη ιστορία της περιοχής μια βαλκανική κοινή γνώμη. Η αναφυόμενη αυτή συναντίληψη δονείται από κοινές πεποιθήσεις και ξεπερνάει -αν και προς το παρόν δεν καταργεί- τα στερεότυπα και τις βαθιές διαχωριστικές γραμμές του παρελθόντος.
Την περασμένη εβδομάδα είχα το προνόμιο να εκπροσωπήσω την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο Σεράγεβο, σε ένα σεμινάριο δημοσιογράφων από όλες τις χώρες της ΝΑ Ευρώπης με σκοπό τη συνεργασία των διαμορφωτών της κοινής γνώμης, έτσι ώστε η περιοχή να ξεπεράσει τις ιστορικές δουλείες αντιπαλότητας προς όφελος της συνεργασίας και της ειρήνης. Η συνάντηση αυτή αποκάλυψε ευχάριστες εκπλήξεις για όσους θεωρούσαν και θεωρούν τα Βαλκάνια το μαλακό υπογάστριο της Ευρώπης που εξάγει μόνο έχθρα και αντιπαλότητα.
Πρώτη έκπληξη: όλοι οι συμμετέχοντες μετέφεραν την ακλόνητη θέληση των λαών στις χώρες τους να προσδεθούν το συντομότερο στην Ε.Ε. και να ζήσουν ένα καλύτερο αύριο με ελευθερία, ευημερία , ανοιχτά σύνορα, ακαδημαϊκή και επαγγελματική κινητικότητα. Σέρβοι και Κροάτες, Βόσνιοι (χριστιανοί και μουσουλμάνοι), Αλβανοί, Σκοπιανοί και Τούρκοι δεν ξεχνούν τις διαφορές τους, αλλά τις παραμερίζουν όταν προβάλλει μπροστά τους η ευρωπαϊκή προοπτική ως συνεκτικός ιστός.
Δεύτερη έκπληξη: η καθολική αποδοκιμασία όλων των ανθρώπων του τύπου σε πρόσφατες πρακτικές που έφεραν τα ΜΜΕ της περιοχής στο επίκεντρο της αντιπαράθεσης. Τα παραδείγματα των Τούρκων "δημοσιογράφων" που σηκώνουν σημαίες στα Ίμια, οι εθνικιστικές κορόνες μέρους του σκοπιανού Τύπου έναντι των γειτόνων και οι Σερβοαλβανικοί μιντιακοί διαξιφισμοί για το Κόσοβο συζητήθηκαν ως πρακτικές ενός διχαστικού παρελθόντος, που δεν βρίσκουν πια εύφορο έδαφος στις υποψιασμένες κοινωνίες των χωρών της περιοχής.
Τρίτη έκπληξη: οι δημοσιογράφοι ως αξιόπιστοι ερμηνευτές των διαθέσεων στις κοινωνίες, μετέφεραν μια εξιδανικευμένη εικόνα της Ευρώπης που "παθιάζει" τους πολίτες στη γειτονιά μας. Μια εικόνα που προβάλλει την Ε.Ε. ως ιδανικό και ελπίδα, όχι ως κάτι το αυτονόητο "που υπήρχε από πάντα για μας", όπως δυστυχώς συχνά συμβαίνει στη παλιά Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένης και της χώρας μας. Ακόμα θυμάμαι το πάθος ενός φθασμένου βόσνιου δημοσιογράφου για ελεύθερη βίζα στην Ε.Ε. και το συγκρίνω με το αυτάρεσκο ύφος πολλών νέων Ελλήνων που σπουδάζουν ή εργάζονται ελεύθερα στην Ε.Ε., θεωρώντας δεδομένο και αυτονόητο κάτι που αποτελούσε για τους παππούδες και τους πατεράδες τους άπιαστο όνειρο.
Τέταρτη έκπληξη: αυτές οι κοινές αντιλήψεις αφορούν όλους ανεξαρτήτως τους Βαλκάνιους, άσχετα με τους θεσμικούς δεσμούς που τα κράτη τους διαθέτουν με τις Βρυξέλλες. Τους Σλοβένους, τους Βούλγαρους και τους Ρουμάνους, που ήδη απολαμβάνουν τον μήνα του μέλιτος της ένταξης. Τους πολίτες στην Κροατία, την Τουρκία και την ΠΓΔΜ, που ως υποψήφια προς ένταξη κράτη αγωνίζονται να πείσουν ότι μπορούν. Τους Σέρβους και τους Αλβανούς που φιλοδοξούν να περάσουν από τις εταιρικές συμφωνίες στην πλήρη ένταξη, καταθέτοντας τη σχετική αίτηση συντομότατα. Ακόμη και η πολυεθνική Βοσνία που γεννήθηκε στην αμερικανική αεροπορική βάση του Dayton προσβλέπει σε μια εταιρική σχέση με την Ε.Ε., για να ξεπεράσει τα τραύματα του πολύχρονου εμφυλίου.
Όλα αυτά αποτελούν τις ψηφίδες μιας νέας αισιόδοξης πραγματικότητας που έχει μεγάλο βάθος, ισχυρή πρόσφυση στις κοινωνίες, αλλά όχι ακόμη την ευκρίνεια και ορατότητα που αξίζει. Κοινός παρονομαστής η Ε.Ε. και ο καταλυτικός της ρόλος ως δύναμη ανατροπής του παλιού στην περιοχή. Πρόκειται για μια ήρεμη επανάσταση νέων αντιλήψεων που έχει τη δυναμική να ανατρέψει στερεότυπα προαιώνιας αντιπαλότητας, πολέμων και αίματος. Συμβαίνει δίπλα μας και πρέπει να την προσέξουμε τόσο από τις Βρυξέλλες όσο και από τη Θεσσαλονίκη, γιατί μας αφορά. Να τη δούμε με ενδιαφέρον, όχι με τον σνομπισμό του "βολεμένου". Να τη στηρίξουμε με κάθε μέσο, γιατί εμπεριέχει πολλά από τα στοιχεία που θα διευθετήσουν οριστικά τις βαλκανικές μας εκκρεμότητες.
Το 2014 συμπληρώνονται 100 χρόνια από τη δολοφονία στο Σεράγεβο του διαδόχου του θρόνου της Αυστροουγγαρίας Φερδινάνδου, που προκάλεσε τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, 25 χρόνια από τη πτώση του τείχους του Βερολίνου που οδήγησε τα Βαλκάνια στη δημοκρατία, 20 χρόνια από το τέλος του εμφυλίου στην τέως Γιουγκοσλαβία και 10 χρόνια από τις πρώτες εντάξεις βαλκανικών χωρών στις ευρωατλαντικές δομές. Αυτό που σήμερα προβάλλει ως αναδυόμενη φιλοευρωπαϊκή βαλκανική κοινή γνώμη, το 2014 θα παράγει απτά αποτελέσματα στην πολιτική σκηνή. Θα έχει καθορίσει και έχει σφραγίσει τον αμετάκλητο ευρωπαϊκό προσανατολισμό του συνόλου της περιοχής προς όφελος όλων.
* Ο Μαργαρίτης Σχοινάς είναι ειδικός σύμβουλος στην Γ.Δ. Επικοινωνίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και τ. ευρωβουλευτής. Οι απόψεις που εκφράζει εδώ είναι αυστηρά προσωπικές και δεν δεσμεύουν την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Οκτ 25, 2009
ΠΗΓΗ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου